Print Friendly

Tlamachtiliztli 29 ¿Tlen cocōliztli tiquixmati? (¿Cuáles enfermedades conoces?)

TlapannextiliztliIntroducción

En esta lección aprenderemos sobre “cocoliztli” o enfermedades que ocurren a persona y animales.

TlamanextilliEjemplo

Resumen de las noticias en Nahuatl CC BY Visión Informativa IMRYTV. Nota que el náhuatl del video es un variante de la región de Morelos.

Yancuic Tlahtolli tlen TlamachtiliztliNuevo Vocabulario

Pan ni tlaltepactli oncah miac tlamantli cocōliztli, cequin tēmahmauhtih huan cequin axcanah tēmahmauhtih (En esta tierra hay muchas cosas de enfermedad, algunas peligrosas y algunas no peligrosas)

/totōniccayōtl/     “fiebre”

Ni cocōliztli pēhuaz titlacayocuahcualo, axtiyolpāquiz, ticececuiz, zan yahyamaniyaz. Teipan neltotōnic eliz motlacayo. Huan para ticaxaniz monequi ticōniz pahtli tlen itōcah contac, paracetamol o ceyoc tlamantli pahtli. Nouhquiya hueliz mītzchihchīhuilizceh motēcac īcā tzapalotl. Pan ni tecactli quitlalhuīliah , chacah, cimarro, cacahuaxihuitl, ilimon, iztātl, īcā yani quiquimiloāh cē moicxi. Huan monequi quēuhquinon eltoc cē yāhualli huan tonilia ayoccanah ticpiyaz totōnic.

 

/tlatlaciztli/     “tos”

Quemman pehua ni cocoliztli achtohui tiquechahhuayohuaz, teipan tiohuihtiyaz timihyocui huan titlatlaciz, titlatlaciz. Ica ni cocoliztli hueliz ticoniz paracetamol o timotlalhuiliz vaporub moyolixco huan pan mocuechcuayo.

 

/yacatzompilli/     “resfrío, catarro”

Ni cocoliztli pehua yolic tiyacaatemoz, teipan pehuaz temo ahachica huan hueliz timoyacalichiniz. Quemmanya mitzcocoz motzontecon. Ica ni cocoliztli hueliz tiquihnequi huinon, timoahaloz vaporub.

 

/yacaezquiza/     “salir sangre de la nariz”

Macehualli pehua yacaezquiza pampa nemiyaya tonalixco. Quemmanya yacaezquiza pampa quicocoa itzontecon. Ica ni cocoliztli hueliz ticoni paracetamol o tiquihnequiz tepecocah.

 

/Quicocoa itzontecon/     “dolor de cabeza”

Macehualli quicocoa itzontecon pampa quicuezoa ce cualantli, ce cocoliztli o motequipachoa. Ica ni cocoliztli hueliz ticoni paracetamol, aspirina, quetorolaco o ceyoc tlamantli pahtli.

 

Cequin cocoliztli axquipiya ipahyo huan temahmauhtih (Algunas enfermedades que no tienen medicina y son peligrosas)

/atotomontzin/     “varicela”

Cocoliztli moacacahuaquetza pan motlacayo. Quemman quizás pan motlacayo pehuaz ahhuayohua zampampa axcanah hueliz tichuahuanaz pampa tlan ticpitziniz zan ticcicinaltiz huan quizaz maz. Ni pilcocotzin quentzin tetemahmauhtih pan monequi pahtli tlen tepahtihquetl huan axcanah zan xihuipahtli.

 

/zarampion/     “sarampión”

Ni ce pilcocotzin tlen nouhquiya quiza pan motlacayo zan eli chichiltic huan nouhquiya ahhuayohua. Nouhquiya axcanah cualli xichuahuana pampa ticcicinaltiz huan quizazeh mas. Para cualtiyaz monequi mitzpahmacaz tepahtihquetl.

 

/yacaezquiza/     “salir sangre de la nariz”

Macehualli pehua tlapoloa huan quiza eztli pan iyacatzol huan axcanah nemiyaya tonalixco. Ni cocoliztli eltoc pan macehualli iezzo huan monequi nochipa ma quiitta tepahtihquetl.

 

/tzimpochquitzin/     “sarampión”

Pilcocotzintzin tlen quiza pan macehualli itlacayo ni neci huan mocuapoloa atotomontzin pampa nouhquiya moacacahuaquetza. Ni cocoliztli nouhquiya monequi ma quiitta tepahtihquetl pan axcanah oncah xihuipahtli.

Chantequitl tlen momachtianihPractica para Estudiantes

Tequitl cē (Actividad uno): Haz un dibujo de las siguientes enfermedades

– totōniccayōtl

– tlatlaciztli

– yācatzompilli

– yācaezquīza

– quicocoa itzontecon

 

Tequitl ōme (Actividad dos): Escribe que enfermedad van en el enunciado

  1. Cemilhuitl ninemiyaya tōnalīxco teipan pēuhqui nēchcocoa notzontecon pēuhqui.
  2. Laura pēuhqui tlacayocuahcualo, nouhquiya pēuhqui quicocohua itzontecon, īcā ni cocōliztli monequi itecāc īcā tzapalōtl.
  3. Mācēhualli pēhua īxchohchōca, pēhua quicocoa itzontecon huan pēhua yacaātemo quēntzin pampa quimācaz.
  4. Cocōliztli tlen quipiya macehualli pan iezzo quemman tlapoloa, huan quiza eztli pan iyacatzo.
  5. Cocoliztli tlen quiza pan mācēhualli itlacayo, ni iīxnēzca chīchīltic huan cheneh ahhuayōhua.

 

Tequitl ēyi (Actividad tres): Responde las preguntas que están abajo

  1. Xiquihcuilo tlen cocōliztli tiquixmati tlen ax tēmahmauhtih.
  2. Xiquihcuilo tlen cocōliztli tlen tēmahmauhtih tiquixmati.