Print Friendly

Tlamachtiliztli 29 ¿Tlen cocoliztli tiquixmati? (What Illnesses Do You Know?)

TlapannextiliztliIntroduction

In this lesson we will learn about “cocoliztli” or illnesses which occur in people and animals.

TlamanextilliExample

Summary of the News in Nahuatl CC BY Visión Informativa IMRYTV. Note that the Nahuatl in the video is a variant from the Morelos region.

Yancuic Tlahtolli tlen TlamachtiliztliNew vocabulary

Pan ni tlaltepactli oncah miac tlamantli cocoliztli, cequin temahmauhtih huan cequin axcanah temahmauhtih (In this land there are many illnesses, some are dangerous and some are not dangerous)

/totoniccayotl/     “fever”

Ni cocoliztli pehuaz titlacayocuahcualo, axtiyolpaquiz, ticececuiz, zan yahyamaniyaz. Teipan neltotonic eliz motlacayo. Huan para ticaxaniz monequi ticoniz pahtli tlen itocah contac, paracetamol o ceyoc tlamantli pahtli. Nouhquiya hueliz mitzchihchihuilizceh motecac ica tzapalotl. Pan ni tecactli quitlalhuiliah , chacah, cimarro, cacahuaxihuitl, ilimon, iztatl, ica yani quiquimiloah ce moicxi. Huan monequi queuhquinon eltoc ce yahualli huan tonilia ayoccanah ticpiyaz totonic.

 

/tlatlaciztli/     “cough”

Quemman pehua ni cocoliztli achtohui tiquechahhuayohuaz, teipan tiohuihtiyaz timihyocui huan titlatlaciz, titlatlaciz. Ica ni cocoliztli hueliz ticoniz paracetamol o timotlalhuiliz vaporub moyolixco huan pan mocuechcuayo.

 

/yacatzompilli/     “cold”

Ni cocoliztli pehua yolic tiyacaatemoz, teipan pehuaz temo ahachica huan hueliz timoyacalichiniz. Quemmanya mitzcocoz motzontecon. Ica ni cocoliztli hueliz tiquihnequi huinon, timoahaloz vaporub.

 

/yacaezquiza/     “nose bleed”

Macehualli pehua yacaezquiza pampa nemiyaya tonalixco. Quemmanya yacaezquiza pampa quicocoa itzontecon. Ica ni cocoliztli hueliz ticoni paracetamol o tiquihnequiz tepecocah.

 

/quicocoa itzontecon/     “headache”

Macehualli quicocoa itzontecon pampa quicuezoa ce cualantli, ce cocoliztli o motequipachoa. Ica ni cocoliztli hueliz ticoni paracetamol, aspirina, quetorolaco o ceyoc tlamantli pahtli.

 

Cequin cocoliztli axquipiya ipahyo huan temahmauhtih (Some illneses do not have a medical cure and are dangerous)

/atotomontzin/     “chickenpox”

Cocoliztli moacacahuaquetza pan motlacayo. Quemman quizás pan motlacayo pehuaz ahhuayohua zampampa axcanah hueliz tichuahuanaz pampa tlan ticpitziniz zan ticcicinaltiz huan quizaz maz. Ni pilcocotzin quentzin tetemahmauhtih pan monequi pahtli tlen tepahtihquetl huan axcanah zan xihuipahtli.

 

/zarampion/     “measles”

Ni ce pilcocotzin tlen nouhquiya quiza pan motlacayo zan eli chichiltic huan nouhquiya ahhuayohua. Nouhquiya axcanah cualli xichuahuana pampa ticcicinaltiz huan quizazeh mas. Para cualtiyaz monequi mitzpahmacaz tepahtihquetl.

 

/yacaezquiza/     “nosebleed”

Macehualli pehua tlapoloa huan quiza eztli pan iyacatzol huan axcanah nemiyaya tonalixco. Ni cocoliztli eltoc pan macehualli iezzo huan monequi nochipa ma quiitta tepahtihquetl.

 

/tzimpochquitzin/     “measles”

Pilcocotzintzin tlen quiza pan macehualli itlacayo ni neci huan mocuapoloa atotomontzin pampa nouhquiya moacacahuaquetza. Ni cocoliztli nouhquiya monequi ma quiitta tepahtihquetl pan axcanah oncah xihuipahtli.

Chantequitl tlen momachtianihPractice for Students

Tequitl ce (Activity One): Do a drawing of the following illnesses

– totoniccayotl

– tlatlaciztli

– yacatzompilli

– yacaezquiza

– quicocoa itzontecon

 

Tequitl ome (Activity One): Write the illness that goes with the sentence

  1. Cemilhuitl ninemiyaya tonalixco teipan peuhqui nechcocoa notzontecon peuhqui.
  2. Laura peuhqui tlacayocuahcualo, nouhquiya peuhqui quicocohua itzontecon, ica ni cocoliztli monequi itecac ica tzapalotl.
  3. Macehualli pehua ixchohchoca, pehua quicocoa itzontecon huan pehua yacaatemo quentzin pampa quimacaz.
  4. Cocoliztli tlen quipiya macehualli pan iezzo quemman tlapoloa, huan quiza eztli pan iyacatzo.
  5. Cocoliztli tlen quiza pan macehualli itlacayo, ni iixnezca chichiltic huan cheneh ahhuayohua.

 

Tequitl eyi (Activity Three: Respond to the questions below

  1. Xiquihcuilo tlen cocoliztli tiquixmati tlen axtemahmauhtih.
  2. Xiquihcuilo tlen cocoliztli tlen temahmauhtih tiquixmati.