In this lesson we will learn about “cocoliztli”, human and animal illnesses.
Summary of the News in Nahuatl CC BY Visión Informativa IMRYTV. Note that the Nahuatl in the video is a variant from the Morelos region.
Pan ni tlaltepāctli oncah miac tlamantli cocōliztli, cequin temahmauhtih huan cequin axcanah tēmahmāuhtih (On this earth there are many illnesses, some are and some aren’t dangerous)
/totōniccayōtl/ “fever”
Ni cocōliztli pēhuaz titlācayocuahcualo, ax tiyōlpāquiz, ticececuiz, zan yahyamaniyāz. Teipan neltotōnic eliz motlācayo. Huan para ticaxāniz monequi ticōniz pahtli tlen itōcah contac, paracetamol o ceyoc tlamantli pahtli. Nouhquiya hueliz mītzchihchīhuilizceh motēcac īcā tzapalotl. Pan ni tēcactli quitlalhuiliah , chacah, cimarro, cacahuaxīhuitl, ilimon, iztātl, īcā yani quiquimiloah cē moicxi. Huan monequi quēuhquinon eltoc cē yāhualli huan tōnilia ayoc cānah ticpiyaz totōnic.
/tlatlaciztli/ “cough”
Quēmman pēhua ni cocōliztli achtohui tiquechahhuayohuaz, teipan tiohuihtiyāz timihyocui huan titlatlaciz, titlatlaciz. Īcā ni cocōliztli hueliz ticōniz paracetamol o timotlalhuiliz vaporub moyōlīxco huan pan mocuechcuayo.
/yācatzompilli/ “cold”
Ni cocōliztli pēhua yōlic tiyācaātemoz, teipan pēhuaz temo āhachica huan hueliz timoyācalichiniz. Quēmmanya mitzcocōz motzontecon. Īcā ni cocōliztli hueliz tiquihnequi huinon, timoahaloz vaporub.
/yācaezquīza/ “nose bleed”
Mācēhualli pēhua yācaezquīza pampa nemiyaya tōnalīxco. Quēmmanya yācaezquīza pampa quicocōa ītzontecon. Īcā ni cocōliztli hueliz ticōni paracetamol o tiquihnequiz tepēcocah.
/quicocōa ītzontecon/ “headache”
Mācēhualli quicocōa ītzontecon pampa quicuezoa cē cualāntli, cē cocōliztli o motequipachoa. Īcā ni cocōliztli hueliz ticōni paracetamol, aspirina, quetorolaco o ceyoc tlamantli pahtli.
Cequin cocōliztli ax quipiya īpahyo huan tēmahmāuhtih (Some illnesses do not have a medical cure and can be dangerous)
/ātōtōmontzin/ “chickenpox”
Cocōliztli moācacahuaquētza pan motlācayo. Quēmman quīzáz pan motlācayo pēhuaz ahhuayohua zampampa axcanah hueliz tichuahuānaz pampa tlan ticpitziniz zan ticcicināltiz huan quīzaz maz. Ni pilcocōtzin quēntzin tēmahmāuhtih pan monequi pahtli tlen tēpahtihquetl huan axcanah zan xīhuipahtli.
/zarampion/ “measles”
Ni cē pilcocōtzin tlen nouhquiya quīza pan motlācayo zan eli chīchīltic huan nouhquiya ahhuayohua. Nouhquiya axcanah cualli xichuahuāna pampa ticcicināltiz huan quizazeh mas. Para cualtiyaz monequi mītzpahmācaz tēpahtihquetl.
/yācaezquiza/ “nosebleed”
Mācēhualli pēhua tlapoloā huan quīza eztli pan iyācatzol huan axcanah nemiyaya tōnalīxco. Ni cocoliztli eltoc pan mācēhualli iezzo huan monequi nochipa ma quiitta tēpahtihquetl.
/tzimpochquitzin/ “measles”
Pilcocōtzintzin tlen quīza pan mācēhualli itlacayo ni nēci huan mocuapoloa ātōtōmontzin pampa nouhquiya moācacahuaquētza. Ni cocōliztli nouhquiya monequi ma quiitta tēpahtihquetl pan axcanah oncah xĪhuipahtli.
Tequitl cē (Activity One): Do a drawing of the following illnesses
– totōniccayōtl
– tlatlaciztli
– yācatzompilli
– yācaezquīza
– quicocōa ītzontecon
Tequitl ōme (Activity One): What illness best fits each sentence?
- Cemilhuitl ninemiyaya tōnalīxco teipan pēuhqui nēchcocōa notzontecon.
- Laura pēuhqui tlācayocuahcualo, nouhquiya pēuhqui quicocōhua ītzontecon, īcā ni cocōliztli monequi ītēcac īcā tzapalōtl.
- Mācēhualli pēhua īxchohchōca, pēhua quicocōa ītzontecon huan pēhua yācaātemo quēntzin pampa quimācaz.
- Cocōliztli tlen quipiya mācēhualli pan iezzo quēmman tlapoloa, huan quīza eztli pan iyācatzo.
- Cocōliztli tlen quīza pan mācēhualli itlācayo, ni iīxnēzca chīchīltic huan cheneh ahhuayohua.
Tequitl ēyi (Activity Three: Answer the following questions.
- Xiquihcuilo tlen cocõliztli tiquixmati tlen ax tēmahmāuhtih.
- Xiquihcuilo tlen cocōliztli tlen tēmahmāuhtih tiquixmati.